Je lezer is niet dom

Soms gaan schrijvers te veel door hun knieën. Natuurlijk moet je lezer begrijpen wat je schrijft, maar daarin kun je ook doorschieten. Jip-en-Janneke-taal is prima, zolang je je lezers niet als kleuters gaat zien. Gun ze het huh-effect!

Een beetje schrijver weet hoe je teksten lekker leesbaar maakt. Door korte en lange zinnen af te wisselen die elkaar logisch opvolgen, weinig lijdende vormen te gebruiken en onnodig moeilijke woorden en jargon te vermijden bijvoorbeeld. Noem het Jip-en-Janneke-taal of noem het B1: iedereen houdt van eenvoudige taal.

Pizzapunten van de groene piste
Begrijpelijk schrijven houdt niet in dat je lezer álles moet begrijpen. Ja, in de handleiding van een nieuwe keukenmachine of bij een gemeentelijk schrijven over het nieuwe parkeerbeleid. Maar doorgaans mag je best iets van je lezer vragen. Een voorbeeld: mijn vorige blog liet ik door twee Tekstnetters tegenlezen. Een van hen vroeg zich af of iedereen wel zou begrijpen wat ik bedoelde met ‘in een opzichtige outfit pizzapunten van de groene piste’. Want niet iedereen kent skitermen en ‘pizzapunten’ is zelfs geen bestaand werkwoord. Inderdaad: niet iedereen zal het vatten. Maar ik liet het staan, omdat je ook zonder die zin de strekking van het stuk snapt. En omdat ik geloof in het huh-effect.

Huh-effect en aha-erlebnis
Teksten hebben meer zeggingskracht als je lezers soms heel even blijven haken. Als ze iets zien dat ze niet direct begrijpen. Een zin nóg een keer moeten lezen. Het huh-effect noem ik dat. Op het huh-effect volgt vaak een aha-erlebnis: de sensatie van iets ontdekken. Van een plotseling inzicht. Die ervaring is een cadeautje en bijna een geheim verbond tussen schrijver en lezer, die zich samen verkneukelen. Een grapje is nu eenmaal leuker als niet iedereen het begrijpt. Wie het snapt, vindt een aansporing om verder te lezen en wie het niet snapt, mist niets. Zo zorg je dat je je publiek niet overschat én niet onderschat.

Paaseieren in The Godfather
Je kunt het effect een beetje vergelijken met de easter eggs in games, computer-programma’s, websites en films. Makers stoppen in hun creaties expres grapjes, snufjes, boodschappen en beloningen om hun publiek een plezier te doen. En zichzelf. In The Godfather is zo’n paasei dat er altijd sinaasappels in beeld zijn als iemand snel aan zijn einde gaat komen. Zie je dat, dan heb je er lol om. Pik je het niet op, dan is er geen man overboord. Schrijven en lezen wordt leuker als je ervan uitgaat dat je lezer niet dom is. Ik ben een groot voorstander van paaseieren in teksten. Sterker nog, ik heb eirgens in deze zin een ei verstopt.

Als je schrijft, wil je elke lezer bij de les houden. Dat doe je door begrijpelijk te schrijven én door sommige lezers iets extra’s te geven. Dus gun alle Jippen en Jannekes de lol om iets te ontdekken. En jezelf de lol om eieren te verstoppen.

Dit artikel verscheen ook op de site van beroepsvereniging Tekstnet